Victim blaming

Voorbeelden van victim blaming:
“Waarom fietste je dan ook in je eentje door het donker?”
“Dat is toch duidelijk een nep-mailtje!”
“Wees nou maar blij dat het niet veel erger is afgelopen.”
“Je laat ook veel te veel over je heen lopen, wees toch wat assertiever!”
“Zei je wel duidelijk genoeg dat je het niet wilde?”
“Waarom ging je met hem mee?”
“Waarom ben je niet gewoon meteen naar de politie gegaan?”
“Wat had je aan?”

Zo’n opmerking is snel gemaakt
Vaak zonder erbij na te denken, zonder ook het slachtoffer een rotgevoel te willen geven. Victim blaming komt heel veel voor. Bij instanties en hulpverleners, maar helaas ook bij vrienden, familie of de partner van het slachtoffer. Soms gebeurt het ook met opzet, bijvoorbeeld tijdens een verhoor. De politie wil zeker weten dat het verhaal klopt en probeert de ander uit de tent te lokken. Of een advocaat probeert de rol van het slachtoffer groter te maken, zodat de rol van de verdachte kleiner lijkt.

Schijnveiligheid
Ook ik heb aan victim blaming gedaan. Zelfs naar mezelf. Ik was het slachtoffer van een verkrachting toen ik tien was, een situatie die in 100% van de gevallen de dader valt te verwijten. Ik gaf echter mezelf de schuld, met name omdat er een moment was geweest waarop ik weg kon lopen en dat niet had gedaan. Ik dacht dat iedereen op het strandje me dan naakt zou zien en dat leek me het ergste wat me kon overkomen. Ik maakte me zelf verantwoordelijk voor de ellende die eruit was voortgekomen. Dus als ik zou zorgen dat ik niet meer in zo’n situatie zou komen, zou ik kunnen voorkomen dat ik opnieuw verkracht zou worden. Het was een schijnveiligheid waar ik veel aan had. Sterker nog, toen ik me op mijn 25^e pas goed realiseerde dat het mijn schuld niet was, ontwikkelde ik voor de eerste keer mijn straatvrees. Want als het mijn schuld niet was maar die van de onbekende man, dan zou het me dus nog een keer kunnen gebeuren. Opeens dreigde achter iedere boom gevaar, was iedere man met een hond een bedreiging en durfde ik nergens meer naar toe.

Controle
Victim blaming geeft een gevoel van controle. Want als je dochter is lastiggevallen en ze had een kort rokje aan, dan verbied je haar gewoon ooit nog zo’n kort rokje aan te doen en is je meisje veilig. Fietste hij door het bos in zijn eentje? Niet meer doen en hij leeft nog lang en gelukkig. Dat is uiteraard niet waar, maar het biedt troost en een gevoel van veiligheid. Want als je vriendin op de eerste date met iemand meeging en gedrogeerd werd, dan ga jij gewoon nooit op de eerste date met iemand mee en overkomt jou niks. Werkte het maar zo. Een andere reden om aan victim blaming te doen, is omdat we het idee dat we in een maatschappij leven waarin vreselijke dingen gebeuren, niet goed aan kunnen. Eén persoon verantwoordelijk houden is veel makkelijker.

Second rape
Veel slachtoffers hebben last van gevoelens van schuld en schaamte. Ze worden achtervolgd door twijfels en vragen, wat hadden ze anders kunnen doen, hadden ze het kunnen voorkomen, waren ze niet dom of onverantwoordelijk geweest? De indirect beschuldigende opmerkingen van derden, zeker als dat mensen zijn die ze dierbaar zijn of een belangrijke positie hebben zoals hulpverleners of rechercheurs, kunnen die gevoelens nog vele malen sterker maken. Het verwerken van wat hen is overkomen wordt dan een nog zwaarder traject. Slachtoffers hebben na victim blaming vaak het gevoel dat ze nog een keer zijn aangevallen/misbruikt/verkracht. Dat noemen ze second rape.

Verkeerd moment, verkeerde plaats, ammehoela!
Het is belangrijk je te realiseren dat het slachtoffer nooit de schuldige is, dat is uitsluitend de dader. Toch sijpelt het victim blaming vaak door de kieren van ons bewustzijn. Neem de mishandeling, verkrachting en moord op Anne Faber. We zijn het er allemaal over eens dat Anne op geen enkele manier schuldig is aan haar dood. Ze fietste op een regenachtige dag door de regio naar huis maar kwam nooit thuis aan. In de krant las ik dat Anne op het verkeerde moment op de verkeerde plaats was. De schrijver bedoelde ongetwijfeld dat Anne botte pech had gehad. Maar door aan te geven dat het Anne was die op de verkeerde plaats was, legde hij de verantwoordelijkheid bij haar. Anne had echter alle recht om te zijn waar ze was, te doen wat ze deed en te leven hoe ze leefde. Op ieder moment, op iedere plaats. De enige die verantwoordelijk is voor wat haar is overkomen, is Michael P., zo simpel is het. Kortom, victim blaming zit in een klein hoekje en is vaak onbedoeld.

To do
Okay, maar wat kun je wél doen als iemand in je omgeving iets akeligs is overkomen?

• Luisteren
  Dit is misschien wel het belangrijkste wat je kunt doen. Goed en actief luisteren, niet oordelen, de ander laten praten. Laat hen in herhaling vallen, laat ze huilen, maar praat niet mee als ze zichzelf de schuld geven. Wees daarin helder, het was nooit hun schuld. Praten is helen!
• Stel geen ‘waarom’-vragen.
  Waarom deed je dit wel of niet, waarom koos je hier wel/niet voor. Het doet er namelijk niet toe. Het is gegaan zoals het is gegaan.
• Gevoelens
  Laat de ander zijn gevoelens uiten, vaak gaat het in fases. Schaamte, verdriet, boosheid, afschuw, walging, schuldgevoelens, opluchting, pijn… alles komt voorbij en herhaalt zich vaak ook. Geef die ruimte, het is allemaal verwerken.
• Help
  Je hulp aanbieden is geweldig, maar probeer voorzichtig te zijn in hoe je het aanbiedt. Zeg niet: “Zal ik met je meegaan naar de politie zodat je aangifte kunt doen?” maar zeg “Mocht je overwegen aangifte te willen doen, dan wil ik je helpen uitzoeken hoe zoiets gaat.” Bied praktische hulp aan. Boodschappen doen, koken, een brief posten, het gras maaien of een wasje draaien. Veel heel normale dingen worden opeens onoverkomelijk groot als je het zwaar hebt.

Ik ben er voor je
Ken je iemand die iets akeligs heeft meegemaakt en nog vol aan het verwerken is? Een lief bedoeld cadeautje dat zegt: ik begrijp je, ik ben er voor je en ik wil je een steuntje in de rug geven… het kan een wereld van verschil uit maken. Het brengt troost, geeft kracht, kan een hart onder de riem betekenen voor jouw dierbare in een moeilijke tijd.